ارزیابی خطر(مدل imdpa)، خسارت و تدوین برنامه مدیریت بیابان در منطقه نیمه خشک آق بند، استان گلستان

حدود 80 درصد از مساحت ایران در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارد و یک سوم این مناطق حساس به خطر بیابانزایی است. بنابراین ارزیابی شدت و شناسایی مهمترین معیارهای بیابانزایی با استفاده از مدل imdpa به عنوان پایه ارزیابی خسارت و مبنای تدوین برنامه های مدیریتی جهت مبارزه و کنترل آن و تعیین سهم مهمترین معیارهای موثر در بیابانزایی منطقه الزامی است. این تحقیق در منطقه نیمه خشک آق بند استان گلستان با وسعت 5/3062 کیلومتر مربع با هدف تهیه نقشه شدت خطر، خسارت بیابانزایی، ارائه و تدوین برنامه مدیریتی متنوع کنترل بیابان انجام شده است. در این تحقیق به منظور ارزیابی خطر بیابانزایی از مدل 9 معیاری imdpa و رخساره های ژئومورفولوژی استفاده شده است که نقشه واحدهای کاری (رخساره های ژئومورفولوژی) بر اساس نقشه های، زمین شناسی، کاربری اراضی، تصاویر ماهواره ای و بازدیدهای میدانی تهیه شده است. تفاوت بین مساحت کلاس های نقشه ها با آزمون کای اسکوئر و صحت مدل با آزمون ناپارامتری من ویتنی مقایسه گردید. نقشه خسارت با ترکیب نقشه های شدت خطر، فراوانی عناصر و درجه آسیب پذیری عناصر بر اساس معادله ریسک تهیه شد. برنامه مدیریت بیابانزایی نیز در در قالب 4 استراتژی مدیریتی شامل: بدون برنامه، حفظ وضعیت موجود، اجتناب از خطر و اقدامات کنترلی ارائه گردید. نتایج نشان داد که منطقه مورد مطالعه شامل 3 واحد، 5 تیپ و 40 رخساره ژئومورفولوژی است. همچنین نتایج ارزیابی نشان داد که معیارهای پوشش گیاهی و خاک به ترتیب با ارزش عددی 67/2 و 54/2 در کلاس شدید (iii) بیابانزایی و سایر معیارها در کلاس متوسط (ii) بیابانزایی قرار گرفته اند. مقایسه آماری آزمون کای اسکوئر 9 معیار در سطح 1 درصد (01/0p<) تفاوت معنی داری را نشان نداده است. ارزش کمی شدت بیابانزایی برای کل منطقه مورد مطالعه 03/2 بدست آمد که در طبقه بندی رایج مدل imdpa، کلاس بیابانزایی برای کل منطقه متوسط (ii) برآورد گردیده است. مقایسه آماری روش imdpa با شواهد زمینی با استفاده از آزمون ناپارامتری من ویتنی نیز نشان داد که اختلاف معنی داری بین آنها وجود ندارد.03/30 درصد از سطح منطقه مورد مطالعه در کلاس خسارت خیلی زیاد و زیاد (iv وiii) قرار گرفته است. کل خسارت ریالی منطقه نیمه خشک آق بند 25/233 میلیارد ریال برآورد گردیده است. 43/14 درصد از سطح منطقه در گزینه بدون برنامه، 14/36 درصد در برنامه حفظ وضع موجود، 2/23 درصد در محدوده اعمال برنامه مدیریتی اجتناب از خطر و 23/26 درصد از سطح منطقه نیازمند برنامه مدیریتی اقدامات کنترلی است.